Ons leven kan soms voelen als een constante achtbaan, met deadlines, verplichtingen, en een eindeloze lijst van dingen om te doen. Iedereen heeft wel eens stress ervaren, maar wat als die stress zich opstapelt tot het punt waarop het je helemaal opbrandt? Dat is waar ‘burn-out’ in beeld komt en helaas hebben hier veel mensen last van. Het is belangrijk om het onderscheid te begrijpen tussen de gebruikelijke stress die we allemaal kennen en de verwoestende impact van een burn-out. In dit artikel leg ik je uit wat het verschil is en hoe je het kunt herkennen bij jezelf of iemand in je omgeving.
De term “burn-out” is ontstaan in de jaren zeventig en werd voor het eerst bekend gemaakt door de Amerikaanse psychotherapeut Herbert Freudenberger. Hij gebruikte de term om een specifieke toestand van emotionele en fysieke uitputting te beschrijven die hij waarnam bij mensen in zijn kliniek, met name bij professionals in de gezondheidszorg en maatschappelijk werkers. Tegenwoordig maakt het niet meer uit in welke bedrijfstak je werkt. Het is een combinatie van werk, privé en de maatschappelijke druk die we ervaren, waardoor iemand burn-out kan raken.
Wat is stress?
Stress is een vorm van spanning en is niet per se ongezond. Gezonde stress heb je bijvoorbeeld bij een examen om een zo goed mogelijke prestatie te leveren, je beleeft even een moment van spanning/druk en daarna keert je lichaam weer in een staat van rust. Als stress niet in het belang is van de persoon, bijvoorbeeld het verlies van je baan of een persoonlijk verlies, dan wordt stress als negatief ervaren en kunnen er stressklachten optreden, doordat de balans tussen draagkracht en draaglast verstoord wordt.
Maar hoe raak je dan burn-out?
Is er geen tijd en ruimte om te ontspannen na een stressmoment, dan ontstaat er langdurige stress en overbelasting. Ondanks alle signalen die je lichaam je heeft gegeven, ga je door en raak je burn-out. Het is een proces wat heel geleidelijk gaat, maar elke keer heb je je grenzen een stukje verlegd. Je hebt roofbouw op je lichaam gepleegd waardoor je hormoonhuishouding overhoop ligt en je immuunsysteem uitgeput is. Je verkeert in een staat van alleen nog maar negatieve stress, hierdoor blijft het cortisolgehalte in het bloed te hoog. Vermoeidheid, slapeloosheid, depressie, verminderd libido en hart- en vaatziekten zijn allemaal nadelige effecten van een verhoogd cortisolgehalte.
Burn-out is dan ook een ernstige vorm van emotionele, mentale en fysieke uitputting. Je voelt je vaak totaal uitgeput, zowel lichamelijk als geestelijk. Je hebt het gevoel emotioneel ‘leeg’ te zijn en ervaart een afname van motivatie en prestaties, evenals een groeiende cynische houding tegenover je werk.
Een buitenstaander die zelf nooit burn-out is geweest, vindt het soms ‘lastig’ te begrijpen hoe dit toch kan en waarom je je zo voelt. En denkt vaak, stel je niet aan. Weet dat een burn-out geen zwakte is, het is juist het tegenovergestelde. Je bent vaak loyaal en hebt een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een te sterk doorzettingsvermogen. Je karakter speelt een belangrijke rol waarom je burn-out bent geraakt.
Wat zijn de oorzaken van een burn-out?
Je weet nu dat burn-out het resultaat is van langdurige, aanhoudende stress en overbelasting. Het ontstaat meestal als gevolg van een combinatie van verschillende factoren, zowel op het werk als in je persoonlijke leven. Hier zijn enkele veelvoorkomende oorzaken en risicofactoren die kunnen leiden tot een burn-out:
- Overmatige werkbelasting: Een van de belangrijkste oorzaken van burn-out is een hoge werkdruk en overbelasting. Als je te veel taken en verantwoordelijkheden, strakke deadlines, lange werkuren en gebrek aan controle hebt over je werk.
- Werkomgeving: Een giftige werkomgeving met weinig steun van collega’s en leidinggevenden kan bijdragen aan burn-out. Denk aan conflicten op je werk, pesten, discriminatie en een gebrek aan erkenning kunnen stress verergeren.
- Perfectionisme: Herken je dat je perfectionistische neigingen hebt, dan heb je de neiging om onrealistisch hoge standaarden op te leggen. Dit kan leiden tot voortdurende stress omdat je nooit tevreden bent met je prestaties, ongeacht hoe goed ze zijn.
- Werk-privébalans: Een gebrek aan evenwicht tussen werk en persoonlijk leven kan leiden tot chronische stress. Als werk voortdurend de overhand heeft en er weinig tijd overblijft voor ontspanning en persoonlijke interesses, neemt het risico op burn-out toe.
- Financiële zorgen: Financiële problemen en geldzorgen kunnen ook bijdragen aan stress, vooral als ze langdurig zijn en niet goed worden beheerd.
- Gebeurtenissen in je leven: Naast werkgerelateerde stress kunnen ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals een scheiding, verlies van een dierbare, of gezondheidsproblemen, ook je stressniveaus verhogen en het risico op burn-out vergroten.
- Ontbreken van sociale ondersteuning: Een gebrek aan ondersteuning van je vrienden, familie en collega’s kan het gevoel van isolatie versterken en de stress verergeren.
Individuele eigenschappen en je persoonlijke geschiedenis spelen vaak ook een belangrijke rol bij het ontstaan van een burn-out. Herken jij deze karaktereigenschappen bij jezelf?
- Vol plannen van de dag
- Multitasken
- Buitengewone behoefte om te winnen
- Buitensporig verlangen naar bevestiging
- Onvermogen om te ontspannen zonder je schuldig te voelen
- Ongeduldig
- Zeer toegewijd
- Sterk competitief ingesteld
- Het gevoel onmisbaar te zijn op je werk, maar ook privé.
Het is belangrijk op te merken dat de oorzaken van burn-out complex zijn en dat ze vaak het gevolg zijn van een combinatie van diverse factoren en dat is voor iedereen verschillend.
De verschillen tussen chronische stress, overspannenheid en burn-out
Vaak krijg ik mensen in mijn praktijk en weten ze niet goed wat ze nu hebben. Ben ik burn-out, overspannen of gewoon stress. Maak het voor jezelf niet moeilijker dan het is. Je ervaart stressklachten en je wilt je weer energiek en positief voelen. Een label zegt niet altijd hoe het met je gaat. Maar omdat ik weet dat het fijn is om het helder te hebben. Lees je hieronder kort en bondig de verschillen:
Chronische Stress
- Langdurige, aanhoudende stress die weken tot jaren kan aanhouden.
- Mensen blijven over het algemeen functioneren ondanks verhoogde spanning en stresssymptomen.
Overspannenheid
- Tijdelijke toestand van ernstige stress als gevolg van overmatige belasting gedurende enkele maanden.
- Uitputting en moeite met dagelijkse activiteiten, met duidelijke relatie tussen stressor en klachten.
Burn-out
- Ernstige, diepgaande uitputting van fysieke en emotionele bronnen.
- Ontstaat na langdurige blootstelling aan chronische stress, vaak op het werk.
- Verminderde motivatie, interesse en prestaties, met gevoelens van cynisme en hopeloosheid.
Terwijl chronische stress en overspannenheid meer gerelateerd zijn aan tijdsduur en reactie op stress, is burn-out een diepgaandere vorm van uitputting die vaak het gevolg is van langdurige stress en overbelasting.
De symptomen van stress
Hieronder een lijst van de meeste voorkomende symptomen bij stress. Kijk of je jezelf herkent in deze symptomen. Je kunt als stelregel aanhouden dat als je 6 maanden of langer last hebt van onderstaande klachten (minimaal 3). Je hoeft ze niet allemaal te ervaren en daarnaast ben je moe/uitgeput, dan ben je burn-out. Mocht je deze klachten ervaren, maar korter dan 6 maanden en heb je nog energie, dan ben je overspannen of ervaar je chronische stress.
Lichamelijk niveau
- Hoofdpijn
- Buikpijn
- Moeilijk in slaap vallen of vaak wakker worden
- Spierpijnen (bijvoorbeeld rug-, schouder- en nekklachten of tandenknarsen)
- Hevig transpireren
- Hartkloppingen
- Verhoogde bloeddruk
- Koude, bevende of zweethanden
- Een drukkend gevoel op de borst
- Oppervlakkige ademhaling
- Je voelt je altijd moe en lusteloos
- Last van maag- en darmstoornissen
Emotioneel niveau
- Snel geïrriteerd zijn of meteen boos
- Snelle wisseling van emoties
- In huilen uitbarsten, vaak voor je gevoel om niets
- Onzeker
- Machteloos gevoel hebben
- Rusteloos
- Opgejaagd en/of schrikachtig
- Je gespannen of onrustig voelen
- Impulsief reageren
- Zelden lachen of glimlachen
- Zelfkritiek
- Sombere gedachten hebben
Verstandelijk niveau
- Verstrooid raken of vaak iets vergeten
- Van de hak op de tak springen
- Ongeïnteresseerd zijn
- Concentratieproblemen
- Besluiteloos zijn
- Vaak iets uitstellen
- Piekeren
- Prioriteiten verwarren
- Overdreven waakzaam zijn
Ook je gedrag kan veranderen, zoals:
- Meer of minder gaan eten dan normaal of hunkeren naar ongezond eten
- Veel koffiedrinken of cafeïne houdende dranken
- Soms fanatiek gaan sporten
- Verminderde teamgeest
- Vaak afwezig met je gedachten
- Gezelschap ontvluchten
- Veel alcoholhoudende dranken nuttigen
- Frequent maar kortdurend ziekteverzuim
- Gebruik van kalmeringsmiddelen of veel medicatie gebruiken
- Onzorgvuldig zijn
- Te veel overuren maken
- Veel roken
- Herhaaldelijke (bijna) ongevallen
- Geen zin meer in seks
- Niet kunnen ontspannen
- Onvriendelijke reacties
- Geen energie meer hebben
- Vaak miscommunicatie tussen jou en andere mensen
- Steeds willen rusten
Lichamelijke klachten als gevolg van stress variëren van persoon tot persoon, en niet iedereen zal dezelfde symptomen ervaren. Het is ook mogelijk dat stress bestaande gezondheidsproblemen kan verergeren. Als je regelmatig lichamelijke klachten ervaart die verband kunnen houden met stress, dan raad ik je aan om te werken aan stressmanagementtechnieken om de impact van stress op je lichaam te verminderen.
Onthoud dat bij het herstellen van chronische stress, overspannenheid en burn-out vaak professionele hulp vereist is. Dit komt doordat je je niet bewust bent van je gedragspatronen en overtuigingen die er voor hebben gezorgd dat je nu zo voelt. Daarnaast zijn rust en veranderingen in levensstijl belangrijk en is het een proces dat tijd kost, dus geduld is essentieel.